W dzisiejszej lekcji postanowiliśmy się przyjrzeć aktualnie działającym i dawnym ośrodkom żużlowym na świecie. Tam gdzie to możliwe, wskazaliśmy także aktualnych indywidualnych i drużynowych mistrzów kraju. Lista może nie być kompletna, bo w wielu krajach żużel jest na tyle niszowym sportem, że trudno dotrzeć do jakichkolwiek informacji na jego temat.
Argentyna
Jeszcze kilka lat temu, rozgrywane zimą Otwarte Mistrzostwa Argentyny przyciągały spore zainteresowanie żużlowego świata. W liczącym nawet 14 turniejów cyklu startowali obcokrajowcy o znanych nazwiskach, a wysiłki organizatorów doceniono nawet przyznaniem Argentynie prawa organizacji dwóch ostatnich turniejów finałowych indywidualnych mistrzostw świata juniorów w 2012 roku. W zawodach w Bahia Blanca wystąpił wtedy Maciej Janowski, który był w argentyńskich turniejach drugi i pierwszy.
Niestety w kolejnych latach „wielki” speedway zniknął z argentyńskich torów. Europejscy zawodnicy coraz głośniej narzekali na problemy organizacyjne i finansowe i coraz rzadziej pojawiali się w Ameryce Południowej. Tegoroczne mistrzostwa odbyły się w okrojonej formule (nie odbył się choćby turniej w Bahia Blanca) i bez udziału obcokrajowców (poza Polakiem – Mariuszem Fierlejem).
Argentyna wciąż jeszcze może pochwalić się kilkoma zawodnikami startującymi na dość wysokim poziomie. Kilka występów w FIM Speedway Grand Prix zaliczył Nicolas Covatti, który startuje jednak z włoską licencją. Wśród nielicznych argentyńskich żużlowców wyróżnia się także jedyna zawodniczka w tym gronie – Micaela Bazan.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Fernando Garcia
Australia
Speedway w Australii, podobnie jak w wielu miejscach na świecie, znajduje się w kryzysie. Coraz mniej jest czynnych torów żużlowych, a i ilość „przywożonych” do Europy młodych talentów z antypodów co roku maleje.
Na szczęście Australijczycy jak zawsze mogą liczyć na wielkie indywidualności. W 2017 indywidualnym mistrzem świata został Jason Doyle. Rok wcześniej najlepszy w kategorii juniorskiej był Max Fricke. Ta dwójka zdobyła ponadto w poprzednim sezonie brązowe medale FIM Speedway of Nations.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Max Fricke
Austria
Po likwidacji toru w Wiener Neustadt, na którym w 1995 roku odbyła się nawet jedna z rund FIM Speedway Grand Prix, Austriakom pozostał tylko jeden czynny ośrodek żużlowy. W Mureck na sezon 2020 zaplanowano jednak tylko trzy imprezy żużlowe.
Od 2011 roku Austriacy nie rozgrywają indywidualnych mistrzostw kraju. Ostatni triumfatorem był Lukas Simon, który w Polsce reprezentował barwy drużyny z Rawicza. Dziś na arenie międzynarodowej Austriaków reprezentuje właściwie już tylko Daniel Gappmaier.
Belgia
Żużel w Belgii istnieje dzięki ośrodkowi w Heusden-Zolder, który kilka razy w roku stara się organizować zawody w międzynarodowej obsadzie.
Na arenie międzynarodowej belgijskie barwy reprezentują obecnie Aleksandro Borgia (Włoch z belgijską licencją), Des Vanzonhoven oraz Johnny Kinable.
Indywidualne mistrzostwa kraju rozegrano w Belgii po raz ostatni w 2014 roku, a triumfował w nich Brytyjczyk Jeremy Pestell. Rok wcześniej cykl trzech turniejów z kompletem zwycięstw zakończył Willy Kennis zostając tym samym ostatnim Belgiem z tytułem mistrza swojego kraju.
Bułgaria
Bułgarski żużel to Milen Manev, a Milen Manev to bułgarski żużel. Choć w tym kraju od dawna nie ma już żadnych zawodów, a żużlowe tory zniknęły z miast takich jak Szumen, Targowiste czy Veliko Tarnowo, Manev nadal dzielnie reprezentuje barwy swojego kraju w imprezach towarzyskich w Europie oraz Pucharze MACEC.
Niestety, Manev ma już 41 lat, a w całym kraju nie ma choćby jednego następcy. Jedyną nadzieją dla Bułgarskiego żużla jest niedawny powrót do ojczyzny byłego żużlowca m.in. Stali Rzeszów – Georgiego Petranowa. Posiadający także polskie obywatelstwo Petranow zamierza reaktywować tor w Veliko Tarnowo i otworzyć szkółkę żużlową.
Ostatnie indywidualne mistrzostwa Bułgarii rozegrano w 1996 a ostatnim mistrzem został Zdrawko Jordanow.
Chorwacja
Chorwaci, podobnie jak Bułgarzy, liczyć mogą tak naprawdę na jedno nazwisko. Jurica Pavlic od lat jest twarzą tej dyscypliny w swoim kraju, a jeśli dodać do tego fakt, że jedyny tor w Chorwacji jest prywatną własnością jego rodziny otrzymamy pełen obraz chorwackiego speedwaya.
Indywidualnego Mistrza Chorwacji wyłaniano do 2014 roku w formie łączonych mistrzostw Chorwacji i Słowenii (wcześniej także Austrii czy Węgier). Ostatnim mistrzem został oczywiście… Jurica Pavlic.
Czechy
Żużel w Czechach zyskał w ostatnich latach nieco stabilizacji. Co roku nasi południowi sąsiedzi organizują rozgrywki ligowe, w których nie brakuje obcokrajowców. W Pradze rozgrywany jest turniej FIM Speedway Grand Prix, a na zakończenie sezonu w Pardubicach odbywa się trzydniowe święto speedwaya z kulminacją w postaci wyjątkowego turnieju o Zlatą Prilbę.
Na arenie międzynarodowej Czechów reprezentuje przede wszystkim doskonale znany we Wrocławiu Vaclav Milik. W polskiej lidze dobre wyniki notuje także Eduard Krcmar, a duże nadzieje z młodym Janem Kvechem wiąże Falubaz Zielona Góra.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Vaclav Milik
Aktualny drużynowy mistrz kraju: AK Marketa Praha
Dania
Duńczycy od wielu lat dostarczają światowemu speedwayowi nie tylko kolejnych indywidualnych mistrzów świata (Duńczycy zdobyli aż 14 tytułów, a więcej medali mają tylko Szwedzi), ale także utrzymują stały poziom rozgrywek ligowych. W najwyższej klasie rozgrywkowej w poprzednim sezonie wystartowało sześć zespołów. Co ciekawe – w duńskiej lidze startują głównie rodzimi zawodnicy.
Wśród najlepszych zawodników świata nie sposób nie wymienić nazwisk takich jak Leon Madsen, Nicki Pedersen czy Niel Kristian-Iversen. Duńczycy regularnie organizują także turnieje FIM Speedway Grand Prix, a młodzieżowa reprezentacja kraju w ostatnich latach przegrywa właściwie tylko z Polakami.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Kenneth Bjerre
Aktualny drużynowy mistrz kraju: Holsted Tigers
Estonia
To jeden z nielicznych krajów, w których żużel obecnie się rozwija. W 1974 zawieszono tam rozgrywki ligowe, a w 1998 roku ostatni raz rozegrano indywidualne mistrzostwa kraju. Po wielu latach udało się jednak dokonać skutecznej reaktywacji i dziś estońscy juniorzy pojawiają się w eliminacjach europejskich turniejów mistrzowskich czy imprezach towarzyskich.
Od czterech lat w Estonii ponownie rozgrywa się indywidualne mistrzostwa kraju, zapraszając do udziału sąsiadów z Rosji, Łotwy i Finlandii. W poprzednim sezonie tytuł zdobył Rosjanin – Nikita Zubarjew, a najwyższej sklasyfikowanym Estończykiem był Markus Maximus Lill.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Nikita Zubarjew
Finlandia
Fińska liga w sezonie 2020 składać ma się z sześciu turniejów, w których wystartuje pięć zespołów (cztery z Finlandii i jeden z Rygi na Łotwie) po trzech zawodników. Poza tym w kraju funkcjonuje kilka zespołów amatorskich, a co roku rozgrywane są indywidualne mistrzostwa kraju.
Na arenie międzynarodowej finów reprezentują przede wszystkim startujący w Polsce: Timo Lahti i Tero Aarnio. W 2015 w Tampere odbył się turniej FIM Speedway Grand Prix, jednak z powodu problemów organizacyjnych trudno uznać ten eksperyment za udany.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Timo Lahti
Aktualny drużynowy mistrz kraju: Mad-Croc Speedway
Francja
Francja to kolejny obok Estonii kraj, w którym w ostatnich latach można mówić o rozwoju żużla. We Francji jest to o tyle trudne, że dużą popularnością cieszy się odmiana żużla na trawie i to właśnie tą dyscyplinę najczęściej wybierają utalentowani zawodnicy.
W ostatnich latach wreszcie regularnie organizowane są indywidualne mistrzostwa kraju, a od sezonu 2017 nawet rozgrywki ligowe. Do światowej czołówki śmiało pukają także tacy zawodnicy jak David Bellego czy Dimitri Berge. Ten duet był zresztą bliski sprawienia ogromnej sensacji i wywalczenia awansu do ubiegłorocznego finału FIM Speedway of Nations. Co ciekawe jednak, w sezonie 2019 po tytuł mistrza, pod nieobecność wspomnianej dwójki sięgnął Czech – Ondrej Smetana.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Ondrej Smetana
Aktualny drużynowy mistrz kraju: Le Reole
Holandia
Podobnie jak Francuzi, Holendrzy znacznie bardziej upodobali sobie inne odmiany speedwaya – żużel na trawie (Grasstrack) i na długim torze (Longtrack). Z tego powodu tradycyjny żużel jest w tym kraju uprawiany zaledwie przez garstkę zawodników, którzy startują jednocześnie w innych odmianach tej dyscypliny. Z czterech żużlowych torów, które zawodnicy mieli do dyspozycji na początku XXI wieku pozostał tak naprawdę tylko jeden – w Veenoord. Ostatni raz rozgrywki ligowe odbyły się 2015, a wystąpiły w nich trzy holenderskie i jeden belgijski klub.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Henry van der Steen
Kanada
Obecnie w Kanadzie funkcjonuje już tylko jeden obiekt żużlowy, Welland County Speedway track w prowincji Ontario. Żużel jest na nim uprawiany amatorsko, a zawody odbywają się sporadycznie.
Po raz ostatni indywidualnego mistrza kanady wyłoniono w 2015 roku, został nim John Keheo.
Żużel w Kanadzie, podobnie jak w USA, przegrywa rywalizację z Flat Trackiem – dyscypliną bardzo podobną do speedwaya.
Łotwa
Łotewscy żużlowcy są dobrze znani polskim kibicom. Od kilkunastu lat w polskiej lidze występuje drużyna Lokomotivu Daugavpils, a jej wychowanek – Andzejs Lebedevs startował w barwach Betard Sparty Wrocław w sezonie 2017 i 2018.
Daugavpils ośmiokrotnie było gospodarzem turnieju z cyklu FIM Speedway Grand Prix. Raz awaryjnie, bowiem z organizacją imprezy nie poradził sobie ostatecznie drugi z łotewskich klubów w Rydze. Klub z Rygi bierze udział w rozgrywkach ligi fińskiej.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Andzejs Lebedevs
Niemcy
Nasi zachodni sąsiedzi od kilku lat pracują nad zwiększeniem popularności speedwaya w swoim kraju. Coraz solidniej wyglądają rozgrywki ligowe, a w Teterow regularnie odbywa się turniej FIM Speedway Grand Prix.
W sezonie 2020 po raz pierwszy jeden z niemieckich klubów – Wolfe Wittstock ma wystąpić w rozgrywkach polskiej ligi.
Na arenie międzynarodowej od wielu lat najbardziej rozpoznawalnym zawodnikiem jest Martin Smoliński. W ostatnich latach skutecznie wspiera go Kai Huckenbeck, który ma za sobą starty w PGE Ekstralidze.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Martin Smoliński
Aktualny drużynowy mistrz kraju: MSC Brokstedt
Nowa Zelandia
Ojczyzna wielkiego Ivana Maugera w ostatnich latach właściwie zniknęła z żużlowej mapy świata. W Nowej Zelandii żużel uprawiany jest już właściwie jedynie amatorsko. Najlepiej obecną sytuację obrazuje fakt, że podczas FIM Speedway Grand Prix w Auckland gospodarzy reprezentował… Brytyjczyk Jason Bunyan.
Od czterech lat tytuł indywidualnego mistrza kraju regularnie zdobywa Bradley Wilson-Dean. Niestety, 26-letni zawodnik musiał niedawno zawiesić swoją karierę ze względu na poważny uraz.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Bradley Wilson-Dean
Norwegia
Kolejny kraj, w którym żużel uprawiany jest przede wszystkim amatorsko. Norwegowie mają co prawda sześciozespołową ligę, ale od czasu gdy Rune Holta zamienił paszport norweski na polski próżno szukać reprezentantów tego kraju na arenie międzynarodowej.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Glenn Moi
Rosja
Dwa tytuły mistrzów świata zdobyte w formule FIM Speedway of Nations powinny świadczyć o dużej sile rosyjskiego speedwaya. Niestety, tak naprawdę maskują one rzeczywisty stan tej dyscypliny. Poza kilkoma żużlowcami prezentującymi najwyższy światowy poziom, żużel w Rosji uprawia niewielu zawodników. W kadłubowej lidze występują zaledwie cztery drużyny, a nie tak dawno list do Władimira Putina z prośbą o pomoc dla rosyjskiego speedwaya napisać musiał Emil Sajfutdinow.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Andriej Kudriaszow
Aktualny drużynowy mistrz kraju: Wostok Władywostok
RPA
Republika Południowej Afryki to ostatni bastion sportu żużlowego w całej Afryce. Niestety, także w tym kraju speedway chyli się ku upadkowi. W kraju pozostał już tylko jeden czynny tor – w Walkervile, a żużel uprawiany jest już wyłącznie amatorsko.
Ostatnim indywidualnym mistrzem kraju został w 2014 roku Neil Pettit.
Rumunia
Kryzys żużla w Rumunii trwa od wielu lat. Trzeba jednak przyznać, że Rumuni dzielnie walczą o przetrwanie czarnego sportu. W 2019 roku planowali rozszerzyć nawet ilość turniejów o indywidualne mistrzostwo kraju, choć do startu w nich zgłosiło się zaledwie ośmiu zawodników. W kraju funkcjonują dwa tory – w Braili i Sibiu.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Adrian Gheorghe
Słowacja
Słowacki żużel to Martin Vaculik, a Martin Vaculik to słowacki żużel. I nie ma tym zdaniu wiele przesady, choć prócz jednego zawodnika na międzynarodowym poziomie, Słowacja ma jeszcze jedno żużlowe miasto – Żarnowicę, w której funkcjonują… dwa żużlowe kluby. Pozostali słowaccy żużlowcy to jednak przede wszystkim amatorzy i młodzież dopiero ucząca się jazdy na żużlu. Speedway Club Żarnowica startuje na co dzień w rozgrywkach czeskiej 1. ligi.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Martin Vaculik
Słowenia
Słowenię ze Słowacją łączy nie tylko podobna nazwa, ale też sytuacja sportu żużlowego w obu krajach. Słoweńcy także mają jednego żużlowca na międzynarodowym poziomie – Mateja Zagara. W kraju funkcjonują trzy tory – w Ljubjanie, Lendavie i Krsko. Ten ostatni do sezonu 2019 był nawet gospodarzem jednej z rund FIM Speedway Grand Prix.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Matej Zagar
Szwecja
Szwecja to kraj, który pod względem poziomu żużla najbliższy jest Polsce. W Szwecji funkcjonuje kilkanaście ośrodków żużlowych i trzy poziomy ligowe w tym bardzo mocna liga Elitserien. Co prawda w ostatnich latach zauważyć można mniejszą ilość młodych Szwedów pukających do światowej czołówki, ale pozostaje mieć nadzieję, że jest to jedynie chwilowy trend.
Wśród najlepszych obecnie szwedzkich żużlowców wymienić należy m.in. Fredrika Lindgrena, Antonio Lindbaecka czy Petera Junga.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Jacob Thorssel
Aktualny drużynowy mistrz kraju: Smederna Eskilstuna
Ukraina
Kilkanaście lat temu lwowski klub SKA był pierwszym zagranicznym klubem, który wystąpił w rozgrywkach polskiej ligi. Od tego czasu jednak ukraiński żużel niemal przestał istnieć. Tor we Lwowie dziś nie nadaje się już do uprawiania na nim sportu. Ośrodki w Równem i Czerwonogradzie mają się niewiele lepiej. Na arenie międzynarodowej kraj reprezentuje już właściwie tylko Andriej Karpow, a następców 33-latka nie widać.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Aleksander Łoktajew
USA
Zakończenie kariery przez Grega Hancocka było poważnym ciosem dla amerykańskiego speedwaya. Popularny „Grin” był ostatnim reprezentantem Stanów Zjednoczonych zaliczającym się do światowej czołówki.
Na szczęście Hancock nie zamierza zupełnie rozstawać się z żużlem i chce skupić się na szkoleniu młodzieży na kameralnym stadionie w Costa Mesa, dzielnicy Los Angeles.
Dużym problemem amerykańskiego żużla jest konkurencja ze strony – znacznie bardziej popularnego za oceanem Fla-track’a.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Luke Becker
Wielka Brytania
Kolebka speedwaya, a do niedawna także niedościgniony wzór dla innych żużlowych krajów. Jednak wraz z nadejściem dominacji polskiej ligi, liga angielska znacznie podupadła. W ciągu kilkunastu ostatnich lat z mapy zniknęło wiele klubów i zasłużonych ośrodków. Brytyjczycy, poza Taiem Woffindenem, coraz rzadziej są w stanie także nawiązać walkę ze światową czołówka.
W Anglii wciąż funkcjonują trzy klasy rozgrywkowe Premiership (7 drużyn), Championship (12 drużyn) i National Development League (7 drużyn).
W brytyjskich rozgrywkach startują oczywiście także szkockie kluby – Glasgow Tigers i Edinburgh Monarchs. Co ciekawe, ten drugi klub ma swoją siedzibę w miejscowości Armadale, bowiem tor żużlowy w Edynburgu zamknięto w 1995 i dziś w tym miejscu stoi osiedle mieszkaniowe.
Szkoci niemalże co roku organizują otwarte mistrzostwa swojego kraju. Ostatnim Szkotem, który zwyciężył był jednak Bert Harkins w 1977 roku. Aktualnym mistrzem jest anglik Richie Worrall, a w 2005 roku tytuł Mistrza Śzkocji wywalczył Polak – Stanisław Burza.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Charles Wright
Aktualny drużynowy mistrz kraju: Swindon Robins
Węgry
Dziesięć lat temu węgierski zespół Speedway Miszkolc świętował awans do polskiej 1. ligi. Działacze klubu snuli plany rozbudowy stadionu i organizacji węgierskiej rundy Speedway Grand Prix, a Roland Benko i Jozef Tabaka zapowiadali się na żużlowców ze światowego topu
Dziś obraz węgierskiego żużla wygląda zupełnie inaczej. Klubu z Miszkolca już nie ma. Kolejne dwa obiekty: w Guli i Moraholm jeszcze istnieją, ale od dawna nie są użytkowane. Żużel jest jeszcze w trzech miastach: Debreczynie, Vasad i Nagyhalasz. Brakuje także zawodników. Benko i Tabaka zakończyli kariery. Na szczęście do startów na żużlu powrócił 44-letni Norbert Magosi, bo bez niego w europejskich imprezach w ogóle brakowało by reprezentantów tego kraju.
W 2019 roku nie udało się wyłonić mistrza kraju, bowiem nie odbyła się runda w Vasad i organizatorzy postanowili nie przyznawać tytułu. Po dwóch rundach liderem cyklu był Czech Jozef Franc a najwyżej sklasyfikowanym Węgrem był Roland Kovacs na szóstym miejscu.
Włochy
Większość kibiców żużla z pewnością pamięta radość Tomasza Golloba po tym jak w 2013 zapewnił sobie tytuł mistrza świata na torze we włoskim Terenzano. To jeden z trech torów we Włoszech, ale w sezonie 2019 był jedynym, na którym odbywały się jakiekolwiek zawody.
O złym stanie żużla na półwyspie apenińskim świadczyć może także niewielka ilość zawodników oraz fakt, że jedynym reprezentantem Włoch liczącym się na arenie międzynarodowej jest naturalizowany… Argentyńczyk – Nicolas Covatti.
Aktualny indywidualny mistrz kraju: Nicolas Covatti
W przeszłości żużlowe imprezy organizowano także w: (w nawiasie data ostatnich zawodów)
- Azerbejdżan (1988)
- Białoruś (1988)
- Egipt (1947)
- Hiszpania (1950)
- Irlandia (1971)
- Izrael (1976)
- Japonia (1936)
- Kenia (1951)
- Malezja (2007)
- Meksyk (1933)
- Mongolia (1983)
- Papua Nowa Gwinea (1976)
- Rodezja (dziś Zimbabwe) (1975)
- Szwajcaria (1959)
Ponadto, w światowym żużlu pojawiali się zawodnicy z krajów takich jak:
- Brazylia
- Chiny
- Ekwador
- Grecja
- Irlandia Północna
- Kirgistan
- Luksemburg
- Namibia
- Singapur
- Syjam (dzisiejsza Tajlandia)
- Tadżykistan
- Turkmenistan
- Uganda
- Urugwaj
- Wyspy Kokosowe
- Zambia
